Een tweede opmerkelijke uitkomst is de grote winst van Forum voor Democratie. Waar vrijwel alle potentiële kandidaten voor Provinciale Staten zich het vuur uit de sloffen renden voor hun campagne, deden de kandidaten van Forum voor Democratie het een stuk rustiger aan. En toch wonnen zij de verkiezingen! Ik wil hen, ook namens mijn fractie, van harte feliciteren met deze klinkende overwinning. De andere grote winnaar is Groen Links. Van twee naar vijf zetels. Ook hen wil ik van harte feliciteren.

Naast de partijen die stabiel bleven en de partijen die groeiden, zijn er ook partijen die minder kregen. Bij verkiezingen is dat per definitie onontkoombaar. CDA, D66, PVV, PvdA en SP haalden allemaal minder zetels dan in de vorige periode. Laten we als winnaars maar bescheiden zijn. We zijn in een situatie gekomen van méer partijen die kleiner zijn in omvang. Moest er in vorige perioden al flink samengewerkt worden, dat wordt in deze periode alleen maar meer. Het is een forse opgave voor de informateur om een stabiel en coöperatief bestuur te vormen. Het is goed dat het CDA als grootste partij daartoe het initiatief neemt.

De winst van zowel Forum voor Democratie als Groen Links stelt ons voor een groot dilemma. Een deel van de kiezers kiest voor een partij die klimaatmaatregelen klimaathekserij noemt, en de energietransitie een afgod. Een ander deel van de kiezers kiest voor een partij die juist als belangrijkste speerpunt heeft: het tegengaan van de opwarming van de aarde. Een partij die het niet snel genoeg kan gaan met de energietransitie en andere klimaatmaatregelen.

Wat moeten we daarmee? Hoe doen we nu recht aan die uitersten van kiezers?

Wat de ChristenUnie betreft zoeken we het antwoord in het midden. Een brede, stabiele coalitie, die zorgt voor verbinding zou wat ons betreft de beste optie zijn. Een coalitie die inclusief denkt over de maatschappelijke opgaven, en die geen mensen of partijen uitsluit.

Duurzaamheid moet wat de ChristenUnie betreft hoog in vaandel staan. Dat betekent dat we een balans zoeken tussen economie en ecologie. We kunnen niet ongebreideld doorgaan met het verbruiken van alle grondstoffen die in en op onze aarde aanwezig zijn. Maar we hebben tegelijkertijd ook goede verdienmodellen nodig. De ChristenUnie wil toewerken naar kringlooplandbouw en naar een kringloopeconomie. Natuurherstel is hard nodig. Weidevogels en insecten moeten in aantal toenemen in plaats van afnemen. Maar het gaat ons niet alleen om economie en natuur. Integendeel. Het gaat ons vooral om het welzijn van mensen. De inwoners van Overijssel moeten in dorpen en steden kunnen wonen waar het leefbaar is en blijft. Waar voldoende groen is, waar voldoende mogelijkheden zijn om de deur uit te kunnen. Waar genoeg betaalbare woningen zijn en waar genoeg werk is voor iedereen, ook voor diegenen die het moeilijk hebben op de arbeidsmarkt. We hebben veel tegenstellingen te overbruggen: tussen oud en jong, stad en platteland, krachtige en minder krachtigen, tussen rijk en arm.

We staan voor grote opgaven die gemakkelijk voor polarisatie kunnen zorgen. Daarom moeten we steeds op zoek naar draagvlak. Draagvlak is niet: de helft plus één. Draagvlak is wel: het gesprek aangaan met onze inwoners. Ook andere standpunten dan die van jezelf meewegen en een plek proberen te geven. De bereidheid hebben om compromissen te sluiten. De ChristenUnie maakt graag deel uit van een coalitie die in deze stijl haar werk wil doen.

De energietransitie zal de komende jaren veel van ons vragen. Dat vraagt om doorzettingsvermogen en doortastendheid, maar ook om wijsheid en een zekere mate van geduld. Het zal een zaak van lange adem worden. Maar onmogelijk is het zeker niet. Nederland is in de jaren 60 van de vorige eeuw in ongeveer 10 jaar tijd volledig op het gas aangesloten. Dat was een ingewikkelde megaoperatie. Het zal nu ook heus wel weer lukken om een energietransitie in een nieuwe richting te maken. De ChristenUnie wil inzetten op realistisch korte termijnbeleid tot 2023 en gelijktijdig werk maken van de lange termijnstrategie. We moeten ons beseffen dat we te maken hebben met landelijke en wereldwijd gemaakte afspraken. Afspraken die ons overigens uit het hart gegrepen zijn.

Sinds 20 maart is mij al meerdere keren gevraagd of de ChristenUnie zou overwegen om deel te nemen aan een coalitie waar ook Forum voor Democratie deel van uitmaakt. Ik vind het te vroeg daar een antwoord op te geven. Van alle partijen in deze zaal kennen we de standpunten. We kennen ook de mensen die bij de partijen horen. Maar nog belangrijker, we kennen in grote lijnen de achterliggende visies van de partijen.

De mensen van Forum hebben we inmiddels ontmoet, maar leren kennen duurt langer dan een hand geven en je naam zeggen. Dat zal wederzijds de nodige tijd vergen. Van Forum kennen we inmiddels ook een kort lijstje met standpunten. Maar wat ontbreekt, is de achterliggende visie van Forum. Die kennen we niet of nauwelijks. Want wat betekent het lijstje met standpunten? Ik noem wat voorbeelden: Forum wil minder regels voor de agrarische sector. Maar welke regels wil Forum afschaffen? Forum wil minder subsidies. Maar welke subsidies wil Forum afschaffen? Forum wil dat de provincie zich beperkt tot haar kerntaken. Maar dat geldt kennelijk niet voor de door Forum gewenste verbreding van de A1, N35 en N36. Allemaal Rijkswegen, die primair door het Rijk betaald zouden moeten worden.

De grote vraag is dus: wat wil Forum? Waar staat zij voor? Heeft Forum een achterliggende visie van waaruit zij nieuwe vraagstukken benadert? Welke politieke ervaring brengt zij in om een stabiel en coöperatief bestuur te vormen?

De ChristenUnie vindt het van cruciaal belang dat de informateur dit helder krijgt in de informatieronde. Om tot een stabiele coalitie te komen is het noodzakelijk om je partners goed te kennen. En is het ook noodzakelijk dat de partijen zichzelf goed kennen.

De ChristenUnie wil graag aan de informateur meegeven dat in de informatiefase alle noodzakelijke informatie boven water moet komen. De ChristenUnie doet er liever een week langer over dan dat we in een situatie belanden waarin pijnpunten te laat boven tafel komen en we elkaar onnodig verrassen. Dat geldt natuurlijk niet alleen voor Forum, dat geldt in de volle breedte voor alle partijen.

Ik rond af met een mooie gebeurtenis een paar weken geleden. Op een dag was er een lijsttrekkersdebat in de schouwburg van Hengelo. We moesten daar om 6 uur ’s avonds zijn. Ik had wat gegeten onderweg, maar niet genoeg. Ik dacht dat er in de schouwburg wel wat te eten zou zijn. Maar niet dus. Geen soep, geen brood, niks. Maar daar was Manouska Molema! Met een paar geplette boterhammen in een zakje, nog over van tussen de middag. En dat deelde ze uit.

Zo hoort het natuurlijk, je brood met elkaar delen. Het is zelfs een goed Bijbels principe. Laten we die houding de komende vier jaren vasthouden met elkaar. Natuurlijk zijn we het in de politiek oneens met elkaar. Daar zitten we immers voor. Maar we moeten wel samen deze provincie besturen!